Sprekende vingers, fluisterende vogeltjes

augustus 17, 2017

Sprekende vingers, fluisterende vogeltjes

Mon petit doigt m'a dit (expression)

* Avoir des soupçons

In het Frans wordt de uitdrukking gebruikt om (met name) kleine kinderen te vertellen dat men weet dat zij stiekem kattenkwaad hebben uitgehaald. Het schijnt dat men 'doigt' wel heeft gelezen als een verbastering van 'Dieu'; de uitdrukking zou dan verwijzen naar de bekende opvatting dat God alles ziet (*1). Waarschijnlijker is echter dat petit doigt gewoon verwijst naar de kleine vinger, de pink. Ouders vertellen vaak dat ze aanvoelen wat hun kinderen van plan zijn of reeds hebben uitgespookt, hun vingertoppen fluisteren als het ware alle geheime plannen in hun oor. Het topje van de kleinste vinger past daarbij het best in de oorholte. Al waren de stiekeme kinderen nog zo snel, het vingertopje vertelt het wel ...

Maar hoe zeg je dit eigenlijk in het Nederlands? Vandenberghe vertaalt de uitdrukking met De kaboutertjes hebben me dat verteld (*2), een uitdrukking die ik niet ken en ook onbekend was aan twee andere taalkundigen die ik erover heb aangesproken. Op diverse plaatsen kwam ik vogeltjes tegen (*3): een vogeltje heeft me verteld ... een vogeltje fluisterde me in ... Van Dale en Stoet kennen de uitdrukking niet en het zou me niet verbazen mocht er sprake zijn van een vertaling van het Duitse en Engelse equivalent, respectievelijk Ein Kleines Vögelchen hat mir geschwitzert en A little bird has told me. Het vogeltje lijkt in het Nederlands in elk geval zeldzamer dan in het Duits of Engels.

Het Engels kent ook nog de uitdrukking By the pricking of my little thumb, die rechtstreeks aan Shakespeare is ontleend:

By the pricking of my thumbs,
Something wicked this way comes.
Open, locks,
Whoever knocks!

- Macbeth, Act IV, scene I

Het gaat bij Shakespeare echter om een voorgevoel, over naderend onheil, en dat is toch niet helemaal hetzelfde. Het Nederlands kent ook een dergelijke uitdrukking: Ik voel het aan mijn grote teen (of: aan mijn water), maar ook daar gaat het eerder om boze vermoedens, niet zozeer om kinderlijk kattenkwaad. Ook het zogenaamde Fingerspitzengefühl, dat ons via het Duits heeft bereikt, wijst op een andere eigenschap, namelijk het talent om lastige situaties goed in te schatten. Het vogeltje blijft derhalve de beste gegadigde om in het Nederlands voor kleine vinger te spelen.

Bij deze vogeltjes wordt waarschijnlijk gedacht aan het gebruik in vroeger tijd om vogeltjes te gebruiken voor het overbrieven van geheimen, vandaar dat ze in veel talen voorkomen: Me lo ha dicho un pajarito (Spaans), Me m'ha detto l'ucellino (Italiaans), enzovoorts. In het Hongaars zijn het blijkbaar de mussen die het nieuws verspreiden: a verebek csiripelték: De mussen hebben het rondgekwetterd. Het Amerikaans kent nog een variant met een ander klein diertje: A little mouse told me

- Simon